Renta z tytułu niezdolności do pracy

O rentę z tytułu niezdolności do pracy może ubiegać się osoba, która utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania tej zdolności po przekwalifikowaniu się. Aby uzyskać dane świadczenie pieniężne należy zgłosić się z odpowiednimi dokumentami do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Oddział ZUS w Białymstoku mieści się przy ul. Młynowej 29.

Komu przysługuje prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy?
Osobie która spełnia  łącznie wszystkie warunki:

• jest niezdolna do pracy
• nie ma ustalonego prawa do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS) lub nie spełnia warunków do jej uzyskania
• ma wymagany – odpowiednio do wieku, w którym powstała niezdolność do pracy – okres składkowy i nieskładkowy
• niezdolność do pracy powstała w określonych ustawą z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych okresach składkowych lub nieskładkowych albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów

Rozróżnia się:

• całkowitą niezdolność do pracy – dotyczy osób, które utraciły zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy
• częściową niezdolność do pracy – dotyczy osób, które utraciły w znacznym stopniu zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji

Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat, jednak jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem tego okresu, niezdolność może być orzeczona na dłuższy okres.

Lekarz orzecznik ocenia niezdolność do pracy, jej stopień oraz ustala datę powstania niezdolności, trwałości lub przewidywanego okresu niezdolności do pracy, samodzielnej egzystencji, a także celowości przekwalifikowania zawodowego.

Rodzaje rent z tytułu niezdolności do pracy:

• renta stała – przysługuje osobie, której niezdolność do pracy została uznana przez lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską ZUS za trwałą,
• renta okresowa – przysługuje osobie, której niezdolność do pracy została uznana przez lekarza orzecznika ZUS lub komisję lekarską ZUS za okresową, czyli mającą charakter czasowy,
• renta szkoleniowa – przysługuje osobie, która spełnia warunki do renty z tytułu niezdolności do pracy, jednak zostało orzeczone, że celowe jest przekwalifikowanie zawodowe z uwagi na niezdolność do pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie.

W przypadku renty okresowej po upływie wskazanego w decyzji okresu czasu, można złożyć wniosek o przedłużenie praw do renty (wniosek ERN-P).

Renta szkoleniowa jest przyznawana osobom, które:

• utraciły zdolność do wykonywania pracy w dotychczas wykonywanym zawodzie
• lekarz orzecznik (lub komisja lekarska) orzeka o celowości przekwalifikowania zawodowego, co pozwoli na uzyskanie kwalifikacje zawodowe, które przy danym stanie zdrowia pozwolą na wykonywanie pracy
• posiadają (stosowne do wieku, w którym utraciły zdolność do pracy) okresy składkowe i nieskładkowe

Renta szkoleniowa jest przyznawana na okres 6 miesięcy. Na wniosek starosty okres ten może być skrócony lub wydłużony. Maksymalnie można ją otrzymywać do 36 miesięcy.

Od 1 grudnia 2017 r. prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługuje tylko takiej osobie, która nie ma ustalonego prawa do emerytury z FUS lub nie spełnia warunków do jej uzyskania. Za emeryturę z FUS uważa się:

• emeryturę powszechną, przyznaną po ukończeniu 60 lat przez kobietę i po ukończeniu 65 lat przez mężczyznę (na wniosek lub z urzędu),
• emeryturę w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny (np. emeryturę częściową, emeryturę górniczą, emeryturę nauczycielską czy też wcześniejszą emeryturę dla matek opiekujących się dziećmi).

Za emeryturę z FUS nie uważa się emerytury pomostowej oraz nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.

Co zrobić aby otrzymać rentę?
Należy złożyć wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy w odpowiednim oddziale ZUS. Można to zrobić po uzyskaniu orzeczenia o niezdolności do pracy. Wniosek może złożyć osoba zainteresowana lub jej pełnomocnik, czyli osoba upoważniona.

Można to zrobić na trzy sposoby:

• bezpośrednio w jednostce ZUS właściwej ze względu na miejsce zamieszkania wnioskodawcy – na piśmie lub ustnie do protokołu. Jeśli wniosek zostanie złożony w innej jednostce ZUS, przekaże go ona do właściwej.
• za pośrednictwem przedsiębiorcy uprawnionego do wykonywania działalności pocztowej w obrocie krajowym lub zagranicznym (np. Poczty Polskiej S.A., firmy kurierskiej) lub za pośrednictwem płatnika składek (np. pracodawcy) albo w polskim urzędzie konsularnym.
• elektronicznie przez Platformę Usług  Elektronicznych ZUS (PUE ZUS). Możliwe to jest jedynie w przypadku posiadania podpisu elektronicznego (kwalifikowanego podpisu elektronicznego lub profilu zaufanego elektronicznej Platformy Usług Administracji Publicznej)

Do wniosku o przyznanie renty należy dołączyć:

• zaświadczenie o stanie zdrowia (formularz OL-9) wypełnione przez lekarza prowadzącego leczenie osoby ubiegającej się o świadczenie,
• wywiad zawodowy (formularz OL-10) – wypełniony przez płatnika składek, jeżeli osoba występująca o rentę jest zatrudniona,
• informację o okresach składkowych i nieskładkowych (druk ERP-6) lub formularz unijny E 207 PL w przypadku osób posiadających okresy ubezpieczenia zarówno w Polsce, jak i w innych państwach członkowskich UE/EFTA,
• dokumenty potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe (np. świadectwa pracy, legitymacje ubezpieczeniowe),
• zaświadczenie pracodawcy o zatrudnieniu i wynagrodzeniu (druk RP-7), legitymację ubezpieczeniową zawierającą odpowiednie wpisy bądź inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia,
• kartę wypadku w drodze do pracy lub z pracy, jeśli zgłaszany jest wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy.

Okresy składkowe i nieskładkowe
Okresy składkowe to okresy zatrudnienia (na podstawie umowy o pracę) albo samodzielnego opłacania składek na ubezpieczenia społeczne (np. od prowadzonej działalności gospodarczej).

Okresy nieskładkowe to okresy braku aktywności zawodowej i przerwy w opłacaniu składek na ubezpieczenia, które uwzględnia  się przy ustalaniu prawa do renty (np. okres studiów lub pobierania zasiłku chorobowego czy świadczenia rehabilitacyjnego).

Warunek posiadania określonego stażu nie jest wymagany od ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy powstała wskutek wypadku w drodze do pracy lub z pracy.

Jeśli niezdolność do pracy powstała po ukończeniu 30 lat, wymagany okres składkowy i nieskładkowy musi przypadać w ostatnim dziesięcioleciu przed dniem zgłoszenia wniosku o rentę lub dniem powstania niezdolności do pracy. Wyjątkiem są osoby całkowicie niezdolne do pracy, które udowodniły okres składkowy wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiet i 30 lat dla mężczyzn. Takie osoby otrzymają rentę bez względu na to, czy posiadają 5-letni okres składkowy i nieskładkowy w ciągu ostatniego dziesięciolecia.

Jeśli osoba nie osiągnęła okresu składkowego i nieskładkowego, warunek posiadania wymaganego okresu jest spełniony, gdy:

• osoba została zgłoszona do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 roku życia albo
• w ciągu 6 miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub szkole wyższej do dnia powstania niezdolności do pracy miała, bez przerwy (lub z przerwami nieprzekraczającymi 6 miesięcy) okresy składkowe i nieskładkowe

Kiedy ustaje prawo do renty?

• gdy ustanie którykolwiek z warunków wymaganych do jej uzyskania, np. gdy ustąpi niezdolność do pracy
• z upływem okresu, na jaki została ona przyznana
• z dniem, od którego została przyznana (z urzędu lub na wniosek) emerytura z FUS
• ze śmiercią osoby uprawnionej

Prawo do renty powstaje w dniu, w którym zostaną spełnione wszystkie wymagane warunki. Nie następuje to jednak wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o świadczenie.

Jeśli pobierany jest zasiłek chorobowy, wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne, prawo do renty powstaje dopiero w dniu, w którym przestaje się pobierać wcześniej wymienione świadczenia.

Jeśli nastąpi ustąpienie niezdolności do pracy, to prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy jest przywracane wyłącznie, gdy dana osoba ponownie stanie się niezdolna do pracy w ciągu 18 miesięcy od ustania praw do renty.

Prawo do renty nie może zostać zwrócone jeśli ZUS ustali prawo do emerytury FUS.

Od czego zależy wysokość renty?

• od stopnia orzeczonej niezdolności do pracy:
  • dla osoby całkowicie niezdolnej do pracy – 24% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszonego o potrącone od ubezpieczeń składki na ubezpieczenia społeczne
  • dla osoby częściowo niezdolnej do pracy – 75% renty osoby całkowicie niezdolnej do pracy
• od wymiaru udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych
  • po 1,3% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych
  • po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresów składkowych
  • po 0,7% podstawy jej wymiaru za każdy rok okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych, przypadających od dnia zgłoszenia wniosku o rentę do dnia, w którym rencista osiągnąłby wiek emerytalny
• od wysokości zarobków wskazanych do obliczenia podstawy wymiaru renty
• od kwoty bazowej obowiązującej w dniu nabycia prawa do renty

Jeżeli podstawy wymiaru renty (przeciętnej podstawy wymiaru składek) nie można ustalić, ZUS przyznaje rentę z tytułu niezdolności do pracy w wysokości najniższego świadczenia.

Od 1 marca 2023 roku najniższa renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 1588,44 zł, a najniższa renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy – 1191,33zł.

Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową i renta rodzinna wypadkowa – 1606,13 zł.

Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową – 1204,60 zł.

Kiedy renta jest zawieszana lub zmniejszana?

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy jest zawieszane albo świadczenie to jest zmniejszane, jeśli osiągnięty zostanie dodatkowy przychód z działalności, od której obowiązkowe są składki na ubezpieczenia społeczne.

Wśród nich rozróżnia się m.in. przychody:

• ze stosunku pracy
• z umowy zlecenia, umowy o świadczenie usług oraz współpracy przy ich wykonywaniu
• umowy o dzieło zawartej z własnym pracodawcą albo z innym podmiotem, ale na rzecz własnego pracodawcy
• z pozarolniczej działalności oraz współpracy przy jej wykonywaniu
• z tytułu służby
• z zasiłków: chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego, wyrównawczego, świadczeń rehabilitacyjnego i wyrównawczego, dodatku wyrównawczego, a także wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy

Na zawieszenie prawa do renty i zmniejszenie jej wysokości nie wpływa przychód osiągnięty z umowy nieobjętej obowiązkiem ubezpieczeń społecznych (na przykład z umowy o dzieło zawartej z osobą nie będącą jednocześnie pracodawcą rencisty i niedotyczącej pracy na rzecz tego pracodawcy).

Na zawieszenie lub zmniejszenie prawa do renty wpływa również przychód z działalności wykonywanej za granicą.

Jeżeli rencista osiąga przychód:

• poniżej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ogłoszonego przez prezesa GUS – renta wypłacana jest w pełnej wysokości,
• od 70% do 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – renta jest odpowiednio zmniejszana,
• powyżej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia – wypłata renty jest w całości zawieszana.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie 

Rencista jest zobowiązany zawiadomić ZUS o podjęciu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego i o wysokości osiąganego z tego tytułu przychodu.

Odwołanie
Od decyzji ZUS przysługuje odwołanie – za pośrednictwem oddziału ZUS, który ją wydał – do sądu okręgowego: sądu pracy i ubezpieczeń społecznych. Odwołanie składa się na piśmie lub ustnie do protokołu w ZUS w terminie miesiąca od doręczenia decyzji. Postępowanie odwoławcze przed sądem okręgowym jest wolne od opłat.

Renta jest wypłacana w dniu ustalonym w decyzji ZUS jako termin płatności. Renta może być przekazywana osobie uprawnionej za pośrednictwem osób prawnych prowadzących działalność w zakresie doręczania świadczeń albo – na wniosek tej osoby –  na jej rachunek w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej.

Jeśli osoba uprawniona mieszka za granicą, renta może być wypłacana na jej rachunek bankowy w Polsce lub do rąk wskazanej osoby mieszkającej w Polsce.

Od orzeczenia lekarskiego każdej osobie przysługuje sprzeciw do komisji lekarskiej w ciągu 14 dni od doręczenia tego orzeczenia.

O czym osoby pobierające rentę powinny powiadomić ZUS?

• podjęciu pracy zarobkowej oraz o wysokości przychodu z tego tytułu
• kwocie przychodu osiągniętego w roku kalendarzowym – w terminie do końca lutego następnego roku (aby sprawdzić, jakie rozliczenie jest korzystniejsze: roczne czy miesięczne, należy podać przychody osiągnięte w poszczególnych miesiącach roku),
• zgłoszeniu wniosku o emeryturę lub rentę do innego organu rentowego,
• zmianie miejsca zamieszkania, numeru rachunku w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej,
• okolicznościach wpływających na prawo do świadczeń, np. o pobycie w zakładzie opiekuńczo-leczniczym lub pielęgnacyjno-opiekuńczym przez okres dłuższy niż 2 tygodnie w miesiącu.